Baş ve boynun mukozal yüzeylerini döşeyen skuamöz epitelden (ör. ağıziçi, boğaz, gırtlak) sıklıkla köken alırlar. Beyin kanserleri, göz, yemek borusu, tiroid bezi ve baş ve boynun derisinden kaynaklanan tümörler genellikle baş ve boyun kanserleri olarak sınıflandırılmazlar.
Baş ve boyun kanserleri kadınlara oranla erkeklerde iki kat daha sık görülür. Gençlerden ziyade 50 yaşın üzerindeki insanlarda daha sık tanı alırlar.
Baş ve Boyun kanserlerinin kaynaklandığı yerler:
Ağız boşluğu: dudaklar, dil, dişeti, yanak mukozası, ağız tabanı, dilin altı, sert damak ve retromolar trigondur.
Boğaz (Yutak): Boğaz, burnun arkası ile yemek borusu arasında uzanan yaklaşık 15 cm uzunluğunda bir tüptür. Üç bölümden oluşur: nazofarenks (burnun arkasındaki geniz bölümü); orofarenks (bademcikler, dil kökü ve yumuşak damağı içeren boğazın orta kısmı); hipofarenks (boğazın alt kısmı).
Gırtlak: Gırtlak boyunda boğazın yutağın hemen altında kıkırdak tarafından sarılan küçük bir boşluktur. Ses tellerini içerir.
Paranazal sinüsler ve burun boşluğu: Paranazal sinüsler burnun ve gözün etrafında yer alan içi hava dolu boşluklardır.
Tükürük bezleri: Majör tükürük bezleri ağız tabanında ve kulağın ön alt kısmında yer alırlar. Minör tükürük bezleri ise ağız ve boğazın müköz membranlarında bulunurlar.
Baş ve boynun skuamöz hücreli kanseri yayılacaksa, her daim önce boyundaki lenf bezlerine lokal olarak metastaz yapar.
Baş ve boyun kanserlerine ne sebep olur?
Alkol ve tütün kullanımı (pasif içicilik ve dumansız sigara, bazen de tütün çiğnenmesi) özellikle ağız boşluğu, hipofarenks ve gırtlaktan köken alan baş ve boyun kanserlerindeki en önemli iki risk faktörüdür.
HPVenfeksiyonu, özellikle tip 16, bademcik ve dil kökünü içeren orofarenks kanserlerinin gelişiminde risk föktörüdür. Tüm orofarenks kanserlerinin hemen hemen üçte dördünden kronik HPV enfeksiyonu sorumludur.
Baş ve boyun kanserlerinin diğer bilinen risk faktörleri aşağıda sıralanmıştır:
Epstein-Barr virüs enfeksiyonu. Geniz bölgesi ve tükürük bezi kanserlerinde risk faktörüdür.
Radyasyona maruziyet. Kanser veya kanser olmayan nedenlerden dolayı boyna geçmişte radyasyon uygulanması tükürük bezi kanserleri için risk faktörüdür.
Mesleki maruziyet. Odun tozuna mesleki maruziyet geniz bölgesi kanseri için bir risk föktörüdür. Odun ve nikel tozu veya formaldehite endüstriyel maruziyetler burun boşluğu ve paranazal sinüslerin kanserlerinin gelişmesinde risk faktörleridir.
Köken. Asya, özellikle Çin ırkı geniz bölgesi kanserlerinde risk föktörüdür.
Baş ve boyun kanserlerinde hangi şikayetler görülür?
Baş ve boyun kanserlerinde görülen şikayetler; boyunda kitle, ağızda veya boğazda iyileşmeyen yara, boğazda uzun süren ağrı ve yutkunma zorluğu, uzun süren seste kısılma, özellikle burnun sadece tek tarafında kalıcı tıkanıklık
.Bu şikayetler daha az ciddi hastalıklarda da görülebilir. Ancak, bu şikayetlerin varlığında bir doktor ya da diş hekime görünmek önem arz eder.
Tanının konmasında, hastadan detaylı alınan bir hikaye ve fizik muayene çok önemlidir.
Baş ve boyun tümörlerinin değerlendirilmesinde görüntüleme yöntemleri (ör. BT, MR, PET BT) önemli rol oynar. Ayrıca, bu yöntemlerle tümörün hacmi, uzanımı, yakın ve uzak metastazları tespit edilebilir
Baş ve boyun kanseri geliştirme riskini nasıl azaltabilirim?
- Sigara içme. İçiyorsan terk et.
- Tütünsüz sigara ürünleri kullanma.
- Tükettiğin alkol miktarını sınırla.
- Doktorunla HPV aşısını konuş. Bazı HPV tiplerinin sebep olduğu HPV enfeksiyonları orofarenks ve diğer kanserlere yol açabilirler. Bazı yaştaki insanlar için aşılama tavsiye edilir.
- Oral seks sırasında HPV enfeksiyonunun geçişini azaltmaya yardımcı olması için daima prezervatif ve diş barajı kullan.
- Dışarda güneşten koruyucu dudak kremi veya geniş şapka kullan. İçerde ise suni bronzlaşmadan sakın.
- Her ne kadar baş ve boyun kanserlerinin taraması için standard ya da rutin bir test yoksa da, diş hekimleri rutin check-up sırasında ağız boşluğunu tümör açısından kontrol edebilirler.
- Baş ve boyun kanserleri nasıl tedavi edilir?
Baş ve boyun kanserlerinin teşhisi ne kadar erken konarsa, sonuç o kadar iyi olur.
Bu kanserlerin tedavisinde cerrahi, radyasyon tedavisi, kemoterapi, hedefe yönelik tedaviler, immünoterapi veya bu tedavilerin kombinasyonu kullanılır. Kanserin tipine göre kişiye özel kanser tedavisi planlanır. Kişiye özel kanser tedavisinin planlanması tümörün boyutu, lokalizasyonu, evresi, hastanın yaşı ve genel sağlık durumu gibi birçok faktöre bağlıdır.
Hastalar ve doktorları tedavi planlarını dikkatlice konuşup değerlendirmelidir. Herbir tedavi yönteminin hastanın yemesi, içmesi, görünümü, konuşması, nefes alması ve yaşam kalitesi üzerindeki etkilerini gözden geçirilmelidir.
İzlem gerekli midir?
Baş ve boyun kanserinin nüks edebilme veya ikinci bir kanser (yeni tümör) gelişimi riskleri açısından hastanın düzenli takibi çok önemlidir. HPV enfeksiyonuna bağlı olmayan baş ve boyun kanserleri tedaviden sonra genellikle nüks etmeye meyillidirler. Kanserin tipine bağlı olarak, check-up sırasında mutlaka ağız boşluğu, boyun ve boğaza açılmış olan delik ve etrafı da kontrol edilmelidir. Düzenli diş muayenelerinin de yapılması gereklidir.